To Κάστρο/The Castle

Ο γραφικός οικισμός του Μολύβου, βρίσκεται σ' ένα ακρωτήριο στο βόρειο τμήμα της νήσου Λέσβου σε απόσταση 60 περίπου χλμ. από την πρωτεύουσα του νησιού τη Μυτιλήνη. Ο Μόλυβος είναι προσβάσιμος από την κύρια οδική αρτηρία από την Καλλονή μέσω του οικισμού της Πέτρας και από τον οδικό άξονα Συκαμιάς-Μυτιλήνης μέσω της Εφταλούς και του Βαφειού. 

Το κάστρο του Μολύβου, στη θέση της αρχαίας Μήθυμνας (ή Μάθυμνα στην αιολική διάλεκτο) κατείχε στρατηγικής σημασίας θέση που επέτρεπε τον έλεγχο του βόρειου περάσματος προς τον Αδραμυττινό κόλπο. Για την μεσαιωνική ονομασία Μόλυβος ή Μόλιβος έχουν προταθεί δύο απόψεις. Σύμφωνα με την επικρατέστερη η ονομασία προέρχεται από τα σκούρα βαλσατικά πετρώματα, τα οποία οι ντόπιοι κάτοικοι θεώρησαν λανθασμένα ως μόλυβδο, ενώ κατά μία άλλη άποψη προέρχεται από παραφθορά της ονομασίας Mont ή Mole d' olives (βουνό ή λιμάνι ελιών) της εποχής των Γατελούζων.

Οι αναφορές των περιηγητών στο Μόλυβο, αν και αρκετές, είναι ως επί το πλείστον συνοπτικές και αρκετές φορές λανθασμένες και δεν μας παρέχουν ασφαλή στοιχεία για την αποκατάσταση της μορφής της πόλης και του κάστρου. 

Η αμυντική οργάνωση του νησιού στην Πρώιμη και Μέση Βυζαντινή περίοδο δεν μας είναι καθόλου γνωστή. Ωστόσο ήδη στα τέλη του 7ου αι. μ.Χ. ο αστικός πληθυσμός είχε μειωθεί και η πόλη για την αντιμετώπιση του κινδύνου των επιδρομών περιορίστηκε στο χώρο του κάστρου. Τους επόμενους αιώνες γνώρισε διαδοχικές επιδρομές και λεηλασίες από Άραβες (821-824), Σαρακηνούς (851, 1055), Ρώσους (864, 1027, 1089), Βενετούς (1128), Καταλανούς (τέλη 13ου αι. ), και Γενουάτες (αρχές 14ου αι.). 

Το 1204 με την κατάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας από τους Σταυροφόρους ο Μόλυβος μαζί με ολόκληρο το νησί παραχωρήθηκε στον Βαλδουίνο Β΄ της Φλάνδρας, για να επανέλθει στη βυζαντινή κυριαρχία το 1287. 
Από την ανεπιτυχή πολιορκία του Μολύβου από τον ηγεμόνα της Φώκαιας Domenico Catteneo το 1334 μ.Χ. πληροφορούμαστε για την ύπαρξη ισχυρού κάστρου στο Μόλυβο ενώ άγνωστη παραμένει η εποχή ανέγερσής του. 

Το 1355 μ.Χ. το νησί παραχωρήθηκε ως προίκα στον Γενοβέζο Φραγκίσκο Α΄ Γατελούζο, σύζυγο της αδελφής του αυτοκράτορα Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου. Η ειρηνική μετάβαση της εξουσίας σηματοδότησε μια περίοδο ηρεμίας και ευημερίας στο νησί που διήρκεσε μέχρι την οριστική κατάληψη της νήσου από τους Οθωμανούς το 1462, επί Μωάμεθ του Β΄. 

Την κατάληψη του νησιού ακολούθησαν σφαγές και καταστροφές. Στον Μόλυβο εγκαταστάθηκε μεγάλος αριθμός Τούρκων. Οι χριστιανικοί πληθυσμοί μετατοπίστηκαν προς την ενδοχώρα με αποτέλεσμα την ίδρυση σημαντικών μεσόγειων οικισμών όπως η Αγιάσος, η Καλλονή και ο Μανταμάδος. Οι καταστροφές και οι λεηλασίες συνεχίζονται και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Το 1544 ο παπικός στόλος αποβιβάστηκε στο νησί και έκαψε το Μόλυβο αλλά και κατά τη διάρκεια του Κρητικού πολέμου (1645-1669) στο λιμάνι του αγκυροβολούσαν τα τουρκικά πλοία και οι Γενίτσαροι επιδίδονταν σε επιδρομές στα γύρω χωριά. 

Επί Τουρκοκρατίας έγιναν επισκευές προσθήκες και βελτιώσεις στο αμυντικό σύστημα του κάστρου. Σύμφωνα με την περιγραφή του περιηγητή R. Poccoke του 1739, το κάστρο κατοικούνταν από Τούρκους, ήταν ανθηρό και φυλασσόταν από στρατιωτικές δυνάμεις. 
Η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774) που νομιμοποιούσε την ναυτιλιακή δραστηριότητα των Ελλήνων υπό ρωσική σημαία, σηματοδότησε μια νέα εποχή για τους υπόδουλους Έλληνες με περισσότερες ελευθερίες, τόνωση της οικονομίας και άνοδο της ελληνικής αστικής τάξης. 

Με βάση πληροφορίες των περιηγητών ήδη από το 1789 το κάστρο βρίσκεται σε πολύ κακή κατάσταση. 
Το 1839, η κατάργηση των ανισοτήτων ανάμεσα στους υπηκόους του οθωμανικού κράτους συνετέλεσε σε νέα άνοδο της ελληνικής αστικής τάξης. 
Το 1912 απελευθερώθηκε το νησί αλλά η Μικρασιατική Καταστροφή που ακολούθησε του στέρησε το ζωτικό του χώρο και οδήγησε το λιμάνι του Μολύβου σε παρακμή. 
Στο κάστρο έχουν γίνει εργασίες στερέωσης και συντήρησης. Σήμερα αποτελεί το σημαντικότερο επισκέψιμο μνημείο και παραχωρείται στο Δήμο Μήθυμνας για διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Το κάστρο του Μολύβου, αποτελεί το δεύτερο σε μέγεθος και σημασία κάστρο της Λέσβου. Στη σημερινή του μορφή είναι σε μεγάλο βαθμό έργο των Γατελούζων ηγεμόνων με πολλές μεταγενέστερες προσθήκες και επισκευές επί οθωμανικής κυριαρχίας αλλά και με σύγχρονες επισκευές που δύσκολα διακρίνονται καθώς έχουν γίνει με το ίδιο υλικό και με τα ίδια αρμολογήματα. 

Στο λόφο του κάστρου θα βρισκόταν η ακρόπολη της αρχαίας πόλης τουλάχιστον από τον 5ο αι. π.Χ. της οποίας έχουν εντοπιστεί υπολείμματα κάτω από δύο πύργους. Από την ακρόπολη των παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών χρόνων δεν σώζεται τίποτα. Στη βυζαντινή φάση αποδίδεται πιθανότατα η δεξαμενή που βρίσκεται στο μέσο της αυλής του κάστρου. 

Το κάστρο που παρέλαβαν οι Γατελούζοι θα πρέπει να ήταν σχεδόν κατεστραμμένο αφού αναγκάστηκαν να το χτίσουν εκ νέου. Για την ακριβή χρονολογία κατασκευής του δεν έχουμε επιγραφικά ή άλλα στοιχεία ωστόσο τοποθετείται γύρω στο 1373, χρονολογία επισκευής του κάστρου της Μυτιλήνης. Τα σωζόμενα τμήματα του (ο κεντρικός πυρήνας) που ανήκουν στην περίοδο αυτή ακολουθούν το ψευδοϊσόδομο σύστημα δόμησης με κανονικούς λίθους, προερχόμενους από τα πετρώματα του λόφου, καλά αρμοσμένους μεταξύ τους ώστε το συνδετικό υλικό που παρεμβάλλεται να μην είναι ορατό εξωτερικά. 

Μεγάλο τμήμα της σημερινής μορφής του (προπύργια, είσοδοι ακρόπολη) ανάγεται στην εποχή της Τουρκοκρατίας με περισσότερες από μία οικοδομικές φάσεις. Η πρώτη φάση χρονολογείται πιθανότατα λίγο μετά το 1462 και χαρακτηρίζεται από μίμηση της γενουάτικης τοιχοποιίας. Σε μεταγενέστερη φάση που δεν έχει προσδιοριστεί χρονολογικά ανήκουν τα τμήματα εκείνα που είναι χτισμένα με μικρούς λίθους, άτακτα τοποθετημένους, ανάμεσα στους οποίους παρεμβάλλεται μεγάλη ποσότητα κονιάματος και θραύσματα πλίνθων. Οι τελευταίες επισκευές στο κάστρο θα πρέπει να χρονολογηθούν πριν τα μέσα του 18ου αιώνα. 

Στη σύγχρονη εποχή έγιναν κάποιες εργασίες συντήρησης με σποραδική αντικατάσταση φθαρμένων λίθων καθώς και στερέωση και αποκατάσταση των επάλξεων σε διάφορα σημεία, εξωτερικά και εσωτερικά, σε όλη την έκτασή του. 
Το κάστρο της Μήθυμνας στην παρούσα μορφή του αποτελείται από 10 πύργους με αντίστοιχα μεταπύργια, 2 προπύργια που συνδέονται μ' ένα μεταπύργιο, την "ακρόπολη" στο βορειοανατολικό τμήμα του, πέντε κτήρια στο εσωτερικό του κάστρου (από τα οποία τα δύο σε ερειπιώδη κατάσταση) και δύο προτειχίσματα για ενίσχυση των ευπρόσβλητων σημείων. 

Η πρόσβαση στο κάστρο γίνεται μέσω τριών διαδοχικών πυλών. Η εξωτερική ανοίγεται στο νοτιότερο άκρο του εξωτερικού περιβόλου και χρονολογείται στην οθωμανική περίοδο με βάση την επιγραφή που φέρει και τη διαμόρφωση με οξυκόρυφο τόξο. Σε μικρή απόσταση έχουμε μια δεύτερη είσοδο με θολοσκέπαστο διαβατικό με εγκάρσιες νευρώσεις που οδηγεί σε έναν υπαίθριο χώρο ο οποίος προστατεύεται από τα τείχη. Ανεβαίνοντας το καλντερίμι βρισκόμαστε στην τρίτη κατά σειρά πύλη που αποτελεί την κύρια είσοδο του κάστρου και χρονολογείται στον 14ο αι. Ενδιαφέρουσα είναι η ξύλινη, με μεταλλική επένδυση, θύρα που κλείνει την είσοδο (οθωμανικής περιόδου). Στο εσωτερικό του κάστρου τα σωζόμενα κτήρια χρονολογούνται στην οθωμανική περίοδο. Η ασφαλής ταύτισή τους με συγκεκριμένη χρήση δεν κατέστη προς το παρόν δυνατή. Ένα από αυτά είχε πιθανότατα χρήση πυριτιδαποθήκης.

Συντάκτης Σ. Γεωργιάδου, Αρχαιολόγος

The picturesque village of Molyvos, is located on a promontory in the northern part of Lesvos island at a distance of about 60 km. From the capital Mytilene. Molyvos is accessible from the main road from Kalloni through the village of Petra and the road axis Mytilene-Sikamia through Eftalou and dyes.

The castle of Molivos, on the ancient Mithymna (or Mathymna wind dialect) held a strategic position enabling control of the northern passage to Adramytte bay. For the medieval name Molyvos or Molivos proposed two respects. According to the prevailing derives its name from the dark valsatika stones, which local residents thought incorrectly as lead, while in another aspect comes from a corruption of the name or Mont Mole d 'olives (mountain or port olives) era of Gatelouzon.

Reports of tourists in Molivos, although several are mostly condensed several times wrong and we do not provide validation to restore the shape of the city and the castle.

The defensive organization of the island in the Early and Middle Byzantine period we are not at all known. But already in the late 7th century. AD the urban population had declined and the city to address the risk of raids was limited to the castle. The following centuries saw successive raids and looting by the Arabs (821-824), Saracens (851, 1055), Russian (864, 1027, 1089), Venice (1128), Catalan (late 13th c.), And Genoese (early 14th c.).

In 1204 with the dissolution of the Byzantine Empire by the Crusaders Molyvos with the entire island was ceded to Baldwin II of Flanders, to return to the Byzantine Empire in 1287.

On the unsuccessful siege of Molyvos by the ruler of Phocaea Domenico Catteneo in 1334 AD Information about the existence of a strong castle in Molyvos and unknown remains the time of erection.

In 1355 AD the island was given as dowry to the Genoese Francis Gatelouzos, husband of the sister of the Emperor John V Palaeologus. The peaceful transfer of power marked a period of peace and prosperity on the island that lasted until the final conquest of the island by the Ottomans in 1462, on Mohammed B.

The conquest of the island followed massacres and disasters. In Molivos installed large number of Turkish. The Christian populations shifted to the mainland thus establishing important landlocked villages like Agiasos Kalloni and Mantamados. The destruction and looting continued and during the Turkish occupation. In 1544 the papal fleet landed on the island and burned Molivos and during the Cretan War (1645-1669) anchored in the harbor of the Turkish ships and Janissaries launch raids in the surrounding villages.

During the Turkish occupation were additions repairs and improvements to the defensive system of the castle. According to the description of the browser R. Poccoke of 1739, the castle was inhabited by Turks, was flourishing and guarded by military forces.

The Treaty of Küçük Kaynarca (1774), which legitimized the shipping activity of the Greeks under Russian flag, signaled a new era for the enslaved Greeks with more freedoms, economic stimulus and rising Greek bourgeoisie.

Based on information of tourists since 1789 the castle is in very bad condition.

In 1839, the elimination of inequalities between the citizens of the Ottoman Empire led to a new rise of the Greek bourgeoisie.

In 1912 the island was liberated but Catastrophe followed deprived of the vital space and led the port of Molyvos in decline.

In the castle have been mounting and maintenance. Today is the most important monument open and reserved in Mithymna Municipality for cultural events.

The castle of Molyvos is the second in size and importance of the castle island. In its present form is largely the work of Gatelouzon rulers with many additions and repairs on Ottoman sovereignty but with modern repairs that are difficult to distinguish as they have done with the same material and with the same mortar.

On the hill of the castle was the acropolis of the ancient city since at least the 5th century. BC which identified residues under two towers. From the citadel of early Christian and Byzantine nothing remains. Byzantine phase probably attributed the tank located in the middle of the courtyard of the castle.

The castle received the Gateloyzoi must have been almost destroyed after forced to build anew. For the exact date of the construction we have no inscriptions or other data but circa 1373, repair chronology of the castle of Mytilene. The surviving parts of (the central core) that belong to the period following the pseudo-isodomic building system with normal stones coming from the rocks of the hill, well hinged together so that the binder is inserted is not visible externally.

Much of the current form (ramparts, citadel inputs) goes back to the Ottoman era with more than one building phases. The first phase is dated probably sometime after 1462 and is characterized by imitation of Genoese walls. In a later phase not determined chronologically belong to those parts that are built with small stones, randomly arranged, between which is inserted a large quantity of mortar and brick fragments. The last repairs to the castle should be dated before the mid-18th century.

In modern times were some maintenance work with sporadic replacement of damaged stones and securing and restoration of ramparts at several points, externally and internally, across the expanse.

The castle of Mithymna in its present form consists of 10 towers with respectively curtain, two strongholds associated with a metapyrgio, the "citadel" in the northeastern part of the five buildings inside the castle (of which two in ruins) and two ramparts to strengthen vulnerable points.

Access to the castle is via three consecutive gates. The outdoor opened at the southernmost end of the outer enclosure, dating to the Ottoman period based on the inscription and shaping a pointed arch. In short we have a second entrance with a domed passageway with transverse ribs which leads to an outdoor area protected from the walls. Walking up the path we are on the third largest portal is the main entrance of the castle and dates back to the 14th century. Interesting is the wooden, metal clad, port closes the inlet (Ottoman period). Inside the castle the preserved buildings date to the Ottoman period. Secure identification with a particular use was not yet possible. One of them had probably use gunpowder.

Editor S. Georgiadou Archaeologist